Круглы стол у рэдакцыі «ARCHE»проведен в рамках совместного проекта «Диалог экспертных сообществ»журнала АRCHE и сайтов «Наше мнение» и «Новая Еўропа».
У круглым стале, які адбыўся 23 ліпеня, узялі ўдзел незалежны экспэрт, каардынатар сайта «Наша мнение» Янаў Палескі, былы сябар арганізацыі «Белы легіён», інжынер Міраслаў Лазоўскі, выканаўца абавязкаў старшыні «Моладзі БНФ» Ільля Богдан, рэдактар часопіса «ARCHE» Валер Булгакаў і палітоляг, дырэктар Беларускага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў Віталь Сіліцкі.
Валер Булгакаў: Выбух у Менску ў ноч з 3 на 4 ліпеня адбыўся параўнальна нядаўна і нам яшчэ вельмі далёка ад таго, каб адрэфлектаваць яго ясна і глыбока. Таму пакуль мяне цікавяць найперш маральныя і ідэалягічныя аспэкты рэакцыі ўлады на гэтую падзею. «Дзякуючы» гэтаму мы запрасілі сёньня сюды Міраслава і Ільлю, якіх яна непасрэдна закранула, — маю на ўвазе арышт абодвух па падазрэньні ў датычнасьці да выбуху. Мяне цікавіць ўспрыманьне ўладай нацыянальна сьвядомых беларусаў, якія ўдзельнічалі ў фармальных ці нефармальных арганізацыях, дэ факта як пятай калёны, сейбітаў хаосу і «чужых» вартасьцяў. Дзеля таго, што яны ўвасабляюць пэўнае зло, іх можна беспакарана саджаць у турму на суткі пад надуманымі зачэпкамі ці наагул дай прычыны, чыніць у іх ператрусы і ўцягваць у іншыя сьледчыя дзеяньні.
Што за гэтым стаіць? На мой погляд, самасьцьвярджэньне абсалютысцкай улады, якая лічыць важнай палітычнай задачай выхаваньне ці, калі хочаце, асьвету грамадзтва ў патрэбным ёй духу. Ніякага маральнага права ўлада на гэта ня мае — за яе фасадам крыецца маральнае разлажэньне (якое зь нядаўняй пары нават адкрыта афішуецца) і маральная карупцыя, якая ідзе нагу ў нагу са звычайнай. Пры гэтым ўлада падае сябе як нейкага маральнага судзьдзю, увасабленьне маральных каштоўнасьцяў, як інстанцыю, якая вызначае высокія маральныя стандарты.
Я хацеў бы таксама закрануць рэакцыю дзяржаўных СМІ. «Советская Белоруссія» запачаткавала сэрыю пагромных публікацый, без усякіх улік і доказаў абвінаваціўшы апазыцыю ў маральнай і палітычнай адказнасьці за выбухі. І нарэшце — гэта тонкая палітычная гульня прэзыдэнта Лукашэнкі, які нягледзячы на такія абвінавачваньні дэманстратыўна заняў як бы цэнтрысцкую пазыцыю, не скаціўшыся да бруднага шальмаваньня апазыцыі. Як і падчас ранейшых палітычных розыгрышаў, калі, напрыклад, адказнасьць за адыёзныя палітычныя крокі перакладалася на цьвёрдалобых ідэолягаў накшталт Замяталіна, якія выклікалі тупую нянавісьць беларускай інтэлігенцыі і людзей дэмакратычных перакананняў, выводзячы іх сапраўднага ініцыятара з-пад агню, так і цяпер А. Лукашэнка падаецца голубам на фоне ястраба П. Якубовіча. Адбываецца нагнятаньне гістэрыі, пошуку ворагаў, распальваюцца пагромныя настроі ў дачыненьні да апазыцыі, ідуць ператрусы і пэрманэнтныя затрыманьні (прычым грамадзтва не паінфармаванае, колькі чалавек затрымана), а прэзыдэнт застаецца ні пры чым.
Але першы чым прыступіць да абмеркаваньня гэтых тэмаў, я прасіў бы Міраслава падзяліцца сваім турэмным досьведам.
Міраслаў Лазоўскі: Якія ўражаньні ў мяне склаліся падчас затрыманьня? Спачатку мне падалося, што тыя кадэбэшнікі, якія займаюцца гэтай справай, шчыра былі ўпэўненыя, што яны ідуць па правільным шляху. Калі я паразмаўляў з былымі сябрамі «Белага Легіёну», якія таксама былі затрыманыя, яны таксама адзначалі, што спачатку кадэбэшнікі шчыра верылі ў тое, што яны робяць. І ўжо дзесьці, здаецца, гадзінаў праз шэсьць падалося, што іх пазыцыя пачала зьмяняцца. Я гэта зьвязваю з тым, што яны ўжо атрымалі вынікі вобшукаў ва ўсіх затрыманых «легіёнаўцаў» і самі адчулі, што сьлед ілжывы. І тады ўжо амаль перасталі закранаць тэму непасрэдна 3 і 4 ліпеня, а цікавіліся выключна мінулай дзейнасцю ў «Белым Легіёне». Потым «перадалі» мяне ў сьледчае ўпраўленьне. За ўвесь час два сьледчыя мяне дапытвалі — адзін да затрыманьня, другі пасьля. І ня склалася ў мяне ўражаньня, што яны будуць зараз «прызначаць вінаватых», не. Я гэта зьвязваю менавіта з тым, што яны таксама разумелі, што ня там шукаюць, дзе трэба. Таму для мяне і відавочна, што калі б гэта была сплянаваная акцыя супраць апазыцыі, думаю, што яны б паводзілі сябе па-іншаму. З аднаго боку, каманда максымальна забіраць людзей была аддадзеная мясцовым РАУСам, упраўленьням КДБ, хто менавіта і праводзіў затрыманьне. З іншага боку — пачалі з нас толькі пачалі, і пазьней забіралі ўжо без разбору — і рабочых, і студэнтаў, і ледзьве не бамжоў. Па словах аднаго з такіх «непалітычных» (я зь некалькімі размаўляў у камэры, як што адбывалася), калі камітэтчыкі забіралі, біць ня білі, але маральны ціск на яго аказвалі. Але потым, калі ўжо адвезьлі ў сьледчае ўпраўленьне, усё зьмянялася: паразмаўлялі-паразмаўлялі, упэўніліся, што гэта ня ён, і ўсё, маўляў, пасядзі, раз ужо забралі, а потым выпусьцім. Я думаю, што калі б гэта быў нейкая замова, то ўсе ведамствы ўсё-ткі працавалі ў зьвязцы.
Янаў Палескі: Прагучэлі нейкія афіцыйныя абвінавачаньні, мабыць?
М.Л.: У падазрэнні на магчымую датычнасць да выбуху.
Я.П.:Паводле маіх асабістых назіраньняў, усе падсыстэмы ўлады працавалі ў тыповым рэжыме рэагаваньня на экстраардынарныя падзеі. «СБ» адгукнулася ананімным, г. зн. рэдакцыйным артыкулам з досыць прадказальным зьместам. Тое, што апазыцыя трапіць пад разнос, было ясна ад самага пачатку. Што б ні яздарылася, апазыцыя абавязкова павінна быць вінаватай. У кантэксьце беларускага палітычнага рэжыму ў гэтым, у сутнасьці, і палягае яе асноўная роля.
Тое, што сказаў папярэдні выступоўца, мабыць, мае пад сабой падставы: каю злавіць зламыснікаў, былі задзейнічаныя разнастайныя фільтры (і, адпаведна, вэрсіі), з чаго вынікае, што ўлада была ў растерянности. Хоць гэтую акалічнасьць нельга разглядаць як алібі для ўлады, паколькі частка кіруючай групоўкі можа ня ведаць аб тым, што чыніць другая. Сёньня бязь сьледчых высноў мы ня можам сказаць, хто зьдзейсьніў тэракт.
Што б мне хацелася адзначыць у сувязі з гэтым, — што нашы спэцслужбы не гатовыя да падобных эксцэсаў. Яны не готавыя просто тому, что вучыліся на другое; яны вучыліся на тое, каб фільтраваць недобранадзейных людей, адсочваць фінансавыя трансфэрты, пераразьмеркаваньне сродкаў і т. д. Да тэрарызму — калі мы гаварым аб тым, што Беларусь адначасна з гэтымі выбухам уступіла ў эпоху мадэрнасьці — яны ў прынцыпе не гатовыя.
В.Б.: У мяне пытаньне да Міраслава, наколькі жорстка адбывалася затрыманьне, а таксама да Ільлі, як ішоў ператрус.
М.Л.: Наконт жорсткасьці затрыманьня. Не, усё было досыць карэктна, сілавога захопу не было ні пры асабістым затрыманні, ні дома пры ператрусе.
Віталь Сіліцкі: Затрымлівала міліцыя ці КДБ?
М.Л.: КДБ. Прапанавалі праехаць зь імі. Дзесьці апоўдні патэлефанавалі мне на мабільны, сказалі, што ў мяне дома адбываецца ператрус і таму яны жадаюць са мной паразмаўляць. Я згадзіўся, што ў гэтай сытуацыі трэба паразмаўляць. Яны прапанавалі выслаць за мной машыну. Даволі хутка пад’ехалі, я сеў зь імі ў машыну, але паехалі не на ператрус, а проста ў гарадзкое ўпраўленьне КДБ. Ну і там ужо чакалі вынікаў ператрусаў. Наконт ператрусу — зразумела, я сам не прысутнічаў, але са слоў бацькоў і жонкі ператрус доўжыўся 6 гадзін, двойчы сабака выбухоўку шукаў, вельмі скрупулёзна. Усё, што можна прагледзець — прагледзелі. Але пры ўсім тым ня так, як у фільмах, калі поўны пагром — не. Дасталі, напрыклад, кнігі, не зацікавілі, на тое самае месца і ставілі. Даволі карэктна ўсё гэта адбывалася. То бок не раскідвалі ўсё. Былі забраныя сыстэмны блок кампутара і іншыя інфармацыйныя носьбіты — флэшка, дыскі, касэты, нават тое, што датычыцца ўдзелу маёй жонкі ў перадвыбарным штабе Казуліна. Натуральна, што яны не праглядалі, што яны бяруць. Напрыклад, быў выняты дыск з запісам боек, але там сюжэты СТВ пра дэманстрацыі. Сымболіка «Белага Легіёну» была канфіскаваная, якая ў мяне захоўвалася, архіўныя паперы арганізацыі.
В.Б.: Значыцца, само затрыманьне было больш-менш людзкім.
М.Л.:. Прынамсі, нашмат карэктней, чым як некаторыя казалі пра затрыманьні міліцыяй гораду.
В.Б.: То бок вы мелі нават нейкі выбар? Вы маглі сесьці ў машыну, а маглі б …
М.Л.: У такіх сытуацыях выбару асаблівага няма. Могуць карэктна запытацца «праедземце з намі», а могуць правесьці сілавы захват. Іх траіх хапіла б. Тым больш, які выбар, калі дома ператрус?
В.Б.:Ільля, а вы што раскажаце?
Ільля Богдан: У мяне сытуацыя: Акадэмія навук, я выходжу з пад’езду, праходжу мэтраў 20-30, мікрааўтобус, 2 чалавекі з камітэту, якія паказалі свае корачкі. Таксама даволі спакойна, ціха. Я запытаў, на якой падставе. Яны сказалі — па факце выбухаў узбуджана крымінальная справа і г. д. Затрыманьне гэта мяне не зьдзівіла, таму што мы валодалі інфармацыяй, што пайшла гэтая хваля, што кожны дзень людзей дапытваюць, што забіраюць, арыштоўваюць. Мне сказалі, што зараз едзем з вамі на вашу кватэру, дзе будзе адбывацца ператрус. Калі прыехалі ўжо на месца, мяне азнаёмілі з санкцыяй пракурора. Ператрус доўжыўся дзесьці гадзіны дзьве з паловай (па пратаколе 2.20). Ён таксама быў даволі уедлівым: такія прадметы як фальга, скотч альбо штосьці падобнае забіралі адразу. Такое ўражаньне, што быў сьпіс рэчаў, якія трэба сканфіскаваць, акрамя непасрэдных улікаў … Балты, гайкі ў мяне не знайшлі, знайшлі нейкую вадкасьць для зьняцьця каменю з пліткі альбо штосьці такое. У маім пакоі пазабіралі ўсё: сьпярша тэчку нейкую, нейкія газэты са старой інфармацыяй, старыя ўлёткі. Усё гэта склалі ў ахапак і забралі, канфіскавалі кампутар з дыскамі іншымі носьбтамі інфармацыі. Я быў затрыманы ў 18.30, але самае цікавае, што потым ужо, па выхадзе, я даведаўся, што ў другой гадзіне дня праводзіўся ператрус па маёй прапісцы ў бабулі ў Чыжоўцы. Там таксама сканфіскаваны кампутар майго стрыечнага брата
В.Б.: У вас фактычна было 2 ператрусы?
І.Б.: Так, у мяне былі 2 ператрусы. Наколькі я разумею, за намі сачылі. Я ня ведаю, ці да выбуху ці не. Пераехаў я на новую кватэру 3 тыдні таму, якраз перад выбухам. Яна была зарэгістраваная на маці, і гэта трэба было адсачыць. І калі мы прыехалі на месца, другая машына ўжо стаяла каля пад’езду. Затрымлівалі і прывезьлі мяне супрацоўнікі камітэту дзяржбясьпекі, а на месцы працавалі супрацоўнікі МУС. Людзей, якія зь якімі мы кантактавалі ў камэры, затрымлівалі розныя службы. Нас, палітычных, затрымліваў камітэт, людзей з крымінальным мінулым — камітэт па барацьбе з арганізаванай злачыннасьцю, кагосьці затрымлівалі проста міліцыянты, яшчэ адных выклікаў РАУС як бы на размову, а потым сядзіўся на 10 сутак.
В.С.: То бок паднятыя на вушы ўсе сілавыя службы, але дамінуе чыста фармалісцкі падыход.
В.Б.: Ніякіх наручнікаў?
І.Б.: Я суткі правёў у «стакане». Мяне затрымалі ў 18.30, ператрус дома, потым павезьлі ў сьледчае ўпраўленьне на вул. Сапёраў. Наколькі я зразумеў, людзі там сьпяшаліся даехаць да дому апошнім транспартам, і везьці мяне ў ізалятар часовага ўтрыманьня ніхто не зьбіраўс. Таму яны мяне закінулі ў Маскоўскі РАУС. Існуе этапіраваніе, калі кожны вечар па ўсіх РАУСах праяжджае аўтазак і забірае людзей, якія там сабраліся за дзень, на Акрэсьціна. Маскоўскі РАУС бліжэй за ўсіх да яго знаходзіцца. Прывезьлі мяне, а 12-й, і, відаць, у той дзень гэты аўтазак ужо праехаў, а мяне не пасьпелі забраць. Таму сядзеў там ноч, дзень, калі нас адзін раз вывелі на прагулку, адкаталі пальчыкі і зноўку закрылі. Забралі толькі ў ноч з пятніцы на суботу ў тры гадзіны начы і там былі кайданкі (калі пераводзілі з РАУСа ў ізалятар. Суткі ніхто ня ведаў, дзе я.
В.Б.:А з вамі, Міраслаў, такога не было?
М. Л.: Не. Я сам зьдзівіўся. Дзесьці ў 12 начы нас павезьлі з КДБ на вуліцу Сапёраў. І дзесьці да другой гадзіны начы, пакуль ня скончыўся допыт у следчым упраўленні, супрацоўнікі КДБ чакалі ўнізе, каб потым кожнага на пэрсанальнай машыне адвезьці на Акрэсьціна. Там яшчэ быў такі сьмешны выпадак, калі нейкай паперкі сьледчы ня даў і нас не хацелі прымаць. Таму нас адвезьлі ў Маскоўскі РАУС, на відэа зьнялі і потым дзесьці каля шостай гадзіне раніцы толькі згадзіліся прыняць у турму.
В.Б.: А на вашай акадэмічнай кар’еры гэта ніяк не адаб’ецца?
І.Б: Я думаю, не. Самыя вялікія праблемы ў мяне ўжо былі пасьля 25-га сакавіка. Тады я быў арыштаваны на 15 сутак. Калі хваля сапраўды пайшла, мне сказалі, што ёсьць сыгнал зь міністэрства адукацыі, і што трэба альбо забіраць дакумэнты, альбо яны будуць самі адлічаць. Фактычных падстаў для адлічэньня у іх не было. Я адказаў: калі вы хочаце мяне адлічыць, самі шукайце падставаў. І яны потым пакінулі мяне на завочным. Ім прасьцей напісаць чарговую паперку ў міністэрства адукацыі, чым адлічыць мяне, надаючы тым самым публічнасьць гэтай справе.
В.Б.: Як вы думаеце, колькі затрыманых было ў ізалятары?
І.Б:Ізалятар новы, новыя ўмовы, таму нармальнай сувязі паміж камерамі не было. Уразіла стаўленьне супрацоўнікаў — канвойных альбо тых, што развозілі ежу. Такое ўражаньне было, што быў загад размаўляць з намі як мага больш карэктна. Нейкія перадачы з камэры ў камэру запалак, цыгарэтаў, нават ежы яны дазвалялі, калі прасілі іх, яны перадавалі. Канешне, мы запытвалі, колькі нас там было, тых, хто сядзеў па выбуху. І 70 — я ня думаю, што гэта перабольшаньне. Я думаю, што наадварот — гэтая лічба яна меншая.
В.Б.:Мы гаворым толькі пра Менск. Тым часам у краіне адбываюцца павальныя затрыманьні і ператрусы. Чаму?
В.С.: Я называю гэта эфэктам пранікненьня. Бомбу ўзрываюць у 50 мэтрах ад Лукашэнкі. Выбух паказвае, што ўлада не ўсёмагутная. І цяпер ёй трэба паказаць, што ўлада ў краіне ёсьць, напомніць, што яна паўсюль. Гэтыя павальныя затрыманьні і вобшукі сьведчыць, што выявіць рэальнага злачынцу будзе вельмі цяжка. Гэта ўжо пытаньне ня толькі тэхнічнае (вышуку ці кампэтэнцыі), гэта пытаньне палітыкі. Трэба паказваць моц дзяржавы.
Выглядае, што вышэйшае кіраўніцтва краіны пра гэта нічога ня ведала. Гэта была не арганізаваная зьверху правакацыя. На версе сапраўды хочуць даведацца, хто гэта зрабіў.
В.Б.: А што мы ведаем пра выбуховае прыстасаваньне? Віталь ацэньваў, што яно каштавала недзе 400 даляраў.
В.С.: Проста харошыя балты зараз на рынку каштуюць вельмі дорага. Каробка з-пад соку, траціл, унізе балты… Прычым у Віцебску былі цьвікі. А тут толькі балты.
Я.П: Гэта або прафэсійна вырабленая бомба, закамуфляваная пад саматужную вытворчасьць, або гэта непрафэсійна вырабленая бомба, якая, тым ня менш, выбухла. Але для таго, каб зрабіць падобную выснову, належыла б убачыць, скажам, нявыбухлую бомбу.
У прынцыпе я асьцерагаюся гаварыць аб матывах. Вядома, выбух можна разглядаць як сыгнал Лукашэнку. Калі толькі гэты сыгнал быў дасланы не па яго даручэньні. Калі ж глядзець з пазыцыі вытворных эфэктаў, то мы лёгка ўбачым, кім і як усё гэта выкарыстоўваецца — асабліва калі мець на ўвазе водгук СМІ і шмон апазыцыйных структур. Аднак варта пастаянна мець на ўвазе, што хто б ні ўзарваў бомбу, он ня можа кантраляваць усіх эфэктаў выбуху.
І.Б.: Ведаеце, калі мы знаходзіліся ў камэры, людзі былі розныя, у тым ліку былі людзі, якія ведаюць сапёрную справу. Адзін чалавек мне апавёў, што выбуховае прыстасаваньне было зроблена прафэсійна, гледзячы на варонку і на выбух, як ён пайшоў. Выбух быў накіраваны. Гайкі, якія пазьней былі знойдзеныя на месцы выбуху, не разьляцеліся ў розныя бакі, яны ляцелі ў адзін бок. Эфект дзеяньня, як у міны МОН-50
Я.П.: Мне б хацелася прыпомніць адну асаблівасьць эфэктаў, якая непасрэдна да іх дачыненьня ня мае — асабліва, калі ацэньваць глябальна. Тэракт абмяркоўваюць усе. Ці не выконвае ён з гэтай прычыны функцыю манэўра, што адцягвае ўвагу? Паколькі самае цікавае, што цяпер дзеецца ў краіне, да тэракту простага дачыненьня ня мае. Улада паступова мяняе парадыгму ўласнай легітымнасьці, і тэракт тут — зручная рэч для спасылак на «сучасныя працэсы». Я хачу сказаць, што незалежна ад таго, хто непасрэдна вінаваты выбуху, гэты эксцэс аказваецца зручнай зачэпкай для таго, каб, з аднаго боку, грунтоўна націснуць на апазыцыю, з другой — правесьці пэўныя перастаноўкі, чарговы раз бяз шуму памяняць сьпіс акцыянанаваных прадпрыемстваў і т. д.
В. Б.: Вярнуся да маральнага вымярэньня выбуху. Чым улада адрозьніваецца ад тэрарыстаў, калі масава арыштоўвае і зьнявольвае бязьвінных людзей толькі з прычыны іх палітычных перакананьняў? Можна сказаць, што ў Беларусі будзе доўжыцца міні Асвенцім, пакуль актывісты (ці вэтэраны) дэмакратычнай дэмакратычных сілаў будуць прыроўнены да злачынцаў. Скотландярд ніколі б не дадумаўся арыштоўваць па падазрэньні ў датычнасьці да выбуху ў Лёнданскім мэтро эколягаў ці зялёных толькі на падставе іх палітычных пераканьняў.
І.Б.: Для мяне гэта ня дзіва. Для мяне гэта перастала быць дзівам, калі проста так затрымліваюць на 15 сутак. Груба кажучы, перад акцыяй затрымалі — ну ясна, пайшла хваля, пайшоў хапун — і мы нармальна гэта ўспрымаем. І я думаю, яны таксама сочаць за гэтым — як гэта ўспрымаецца ў грамадзтве, як гэта ўспрымаецца намі непасрэдна. А тут проста новы варыянт, які адкатаўся год таму, калі напярэдадні масавай акцыі была ўзбуджаная крымінальная справа і чалавек 5 аказаліся падазронымі. І тут бах — давайце паспрабуем завесьці крымінальную справу, давайце паспрабуем пасадзіць іх на суткі. Я ня думаю, што цяпер СМІ абмяркоўваюць гэты выбух і даюць зноўку людзям нейкую ежу, каб яны гэта пераварылі зноўку і падумалі. Я думаю, што ўжо ўсё. Як для большасьці людзей як прайшлі ператрусы, як адсядзелі — на гэтым усё, на тым яно і скончылася. І далей ніхто ня будзе гэтага абмяркоўваць. А шматхадоўка працягнецца.
В.С.: Былі нейкія рамкі, за якія рэжым не выходзіў. Скажам, студэнтаў адлічалі, але школьнікаў не адлічалі. Школьнікаў пачалі адлічаць. Пачалі пагражаць бацькам, што будуць забіраць дзяцей. Таму калі затрымалі 14 чалавек і выпусьцілі без выстаўленьня абвінавачваньняў і мы пачынаем гэта абмяркоўваць — во якая лібэральная ўлада, нікога ня зьбіла і г. д.
Я.П.: У нашым выпадку «апазыцыя» — неабходны пэрфарматыўны элемэнт ідэалягічнага фантазму. Дзякуючы няўнасьці гэтага элемэнта магчымая ідэалягічная цэльнасьць вобразу грамадзтва. З аднаго боку, гэты элемэнт маскуе дзюру ўва ўяўленай сацыяльнай гармоніі, а з другога боку, увасабляе зла, ад якога пазбавішся — і надыдзе эпоха ідэальнай пабудовы грамадзтва. Таму гэты пэрфарматыўны элемэнт — «апазыцыя», «яўрэі», «ворагі народу» або «пятая калёна» — заўсёды выглядае парадаксальна. З аднаго боку, яны немагучыя, слабыя, яны ні што ня здольныя, народ іх не падтрымае. З другога боку яны арганізуюць теракты, яны перамельваюць агромністыя сродкі з Захаду і т. д. Так што калі апазыцыі няма, яе трэба прыдумаць. Нарэшце, калі гаварыць аб прагматычным складніку ўсяго гэтага інцыдэнту, то зразумела, што гэтым можна гандлявацца, можна фармаваць стаўкі адмовы. Чалавека пасадзілі — выпусьцілі наўзамен на нейкія саступкі з боку Эўропы.
В.Б: Замест таго, каб зрабіць падсумаваньне, я папрашу вас каротка абагальніць вашы выказваньні.
М. Л.: Па-першае, я не лічу, што гэты выбух стаў нейкім там рубіконам у адносінах улады да грамадзтва. Мне здаецца, усё і так плаўна йшло па нарастаючай. Пакуль грамадзтва дазваляе ўладзе павялічваць ціск на сябе, яна гэта будзе рабіць. Будзе ціснуць да таго часу, пакуль не адчуе зваротны рух. Таму што гэта зручна ўладзе. Улада падціскае пастаянна. А тут — выбух! О, дык зараз можна рабіць усё! І падатковыя дэклярацыі ў апазыцыянераў праверыць заадно. Гэта першае. Па-другое, што тычыцца самога выбуху. Мне здаецца, што гэта прафэсійна зробленае прыстасаваньне было. І вось некалькіх вэрсіяў, якія лепш за ўсё кладуцца на тыя факты, што ёсьць. Гаварылася пра расейскі сьлед. Мне здаецца, што гэта вельмі ўдала кладзецца. Таму што я больш чым упэўнены, што Лукашэнку асабіста гэты выбух ня быў патрэбен, бо гэты выбух разьбівае ягоны найбольш прадавальны брэнд — стабільнасьць. А зараз, калі наперадзе выбары, кажуць — вось апазыцыю заціснуць праз гэты выбух. Ды яе і так заціснуць на гэтых выбарах, без усялякіх выбухаў і не падрываючы аснову — у нас стабільнасьць, у Расеі няма стабільнасьці. Тым больш што гэта першы сапраўдны такі тэракт на Беларусі. І гэта не беларуская традыцыя. Так тут не рабілі. Гэта за тое, што гэта ня нашы, у сэнсе не знутры Беларусі зроблена. Потым была вэрсія, што гэта барацьба кланаў. Тут ужо казалі, што не настолькі моцныя кланы ў краіне, каб змаглі цалкам пракантраляваць, у якім рэчышчы пойдуць далейшыя падзеі. І таму мне здаецца, яны проста забаяліся б пайсьці на гэты варыянт. І зь іншага боку, чаму зараз гэта не скарыстоўваецца, не адбываецца прызначэньне вінаватага? Таму што зараз яны сапраўды шукаюць, хто мог гэта зрабіць, і сярод «чорных капачоў», і сярод тых, хто меў дачыненьне да выбухоўкі, хто да зброі меў дачыненьне. А наконт таго, каму гэта магчыма было выгодна. Па-першае, ня так даўно зноўку «кінулі» Газпром і зараз будуць вырашаць лёс маёмасьці Барыса Абрамавіча. Гэта два вельмі праўдападобныя матывы. Таму што матыў, што нейкаму хулігану не падабаўся наш «добры празьнік» — гэта не матыў. А вось наконт Газпрому і маёмасці — гэта матывы. І прымушае задумацца, чаму адразу там зьявіўся Лукашэнка? Дзіўна, бо ахова яго павінна была адразу эвакуяваць. Але ён пайшоў. І гэта таксама добра стасуецца да вэрсіі, што гэта было папярэджаньне. Ён зразумеў, што папярэджаньне адбылося. Гэта было папярэджаньне, і забіваць там ніхто ня збіраўся. І таму ён вырашыў гэту сытуацыю скарыстаць для сябе. І ўсе далейшыя крокі — скарыстаньне сытуацыі, і ўсё.
І.Б.: Маёй першасная версіяй вядома была “ кадравая разборка», але зараз я сумняюся. Ня згодны з тым, што ня тычыцца гэта выбараў. Калі ўзяць тых людзей, якія былі затрыманы, то гэта атрымліваецца па 1 чалавеку з арганізацыі. Калі Пашкевіч Міша гэта «Маладыя дэмакраты», Кур’яновіч Паша гэта «Джынс за свабоду», я — гэта Моладзь БНФ, плюс «Белы легіён». Тут проста ўзялі па кожным чалавеку з арганізацыі.
В. Б.: І Сяргея Высоцкага з Партыі свабоды
І.Б.: Так, хаця гэта і ня ўвесь спэктар. Магчыма, яны выбіралі больш, на іх погляд, радыкальныя. Антон Койпіш тры тыдні таму напісаў заяву на ўступленьне ў партыю, а раней быў у «Бунце». Тыя рэчы, якія ў мяне былі сканфіскаваныя — паперы арганізацыйныя і г. д. — яны могуць спрацаваць пазьней. Стан падазронага зь мяне не здымалі, я застаюся падазроным. Рэчы канфіскаваныя мне таксама ніхто не вяртаў. Таму мая вэрсія такой шматхадоўкі, у якую будуць гуляць, застаецца. Наступствы яшчэ будуць. Але якія — тут мне складана казаць.
В.С.: Тры тыдні прайшло і ніякай ідэі, хто гэта зрабіў. Гэта можна ўявіць, што выканаўца гэтага ўжо даўно не ў Беларусі хутчэй за ўсё, а заказчыкі даволі добра сябе адчуваюць. Такія пошукі ў рэжыме сацыялягічнага апытаньня даводзяць да парадаксальнай высновы, што самі пошукі злачынцы гэта ня менш прапагандысцкая акцыя, чым чым само злачынства. І тут ёсьць пэўная лягічная ўзаемасувязь. Таму што калі сэнсам тэракту было не забіць, то сэнсам пошуку здаецца, ёсьць не знайсьці.
Я.П.: Гэтая падзея шматаспэктная. Пры гэтым далёка ня ўсе гэтыя аспэкты насамрэч зьвязаны паміжсобку. У цэлым я, мабыць, набліжаюся да рэзюмэ першага выступоўцы — з той адно папраўкай, што ўсё гэта варта памножыць на пэўны паправачны каэфіцыент вар’яцтва і нонсэнсу. Што б я хацеў дадаць? Тэракт — нават такі мінімалісцкі тэракт — для Беларусі, вядома, сымбалічная падзея. Яна сымбалізуе аб тым, што мы ўступілі ў паласу сучаснасьці. Незалежна ад прычын, удзельнікаў і наступстваў гэтай падзеі, нас закранулі глябальныя працэсы. Мяркуючы па рэакцыі ўлады — хаця б па тым, што пошук вядзецца на ўсіх кірунках — яны перабываюць у разгубленасьці (гэта як у фільмах, калі чалавек ня ведае, куды страляць, проста паліць на ўсе бакі). Гэта далёка ня сьведчаньне сілы ўлады… Я таксама мяркую, што найбольш прадавальны дагэтуль брэнд «стабільнасьць» сёньня становіцца сапсаваным таварам.
В.Б.: Ад сябе дадам, што калі расьсьледаваньне гэтай справы будзе зацягвацца і прабуксоўваць, то гэта разьвяжа рукі людзям, якія стаяць за ёй, для наступных падобных эксцэсаў.
Занатавала Наста Бакшанская