Удзельнікі размовы:
Алесь Міхалевіч, былы намеснік старшыні Партыі БНФ.
Аляксандр Тамковіч, публіцыст.
Аляксандр Тамковіч: Нагадайце, калі ласка, яшчэ раз пра ваша выключэнне з Партыі БНФ.
Алесь Міхалевіч: Рашэнне прыняў Сойм (кіроўны орган — А.Т.) Партыі БНФ, у які ўваходзіць 52 чалавекі: 24-ма галасамі з 48-і прысутных (адзін бюлетэнь для галасавання застаўся незапатрабаваным). Гэта пытанне было пастаўлена без папярэдняга абмеркавання ў мясцовых арганізацыях, і я не быў запрошаны на паседжанне Камісіі партыйнага кантролю, якая давала рэкамендацыю пра маё выключэнне.
А.Т.: Наколькі мне вядома, зусім нядаўна быў павінны адбыцца Сойм, дзе планавалася ваша вяртанне ў партыю, але яго не было. Чаму?
А.М.: Сойм павінен быў адбыцца 19 ліпеня. Па майму глыбокаму перакананню, яго сарвалі спецыяльна. Таму што большасць тых людзей, якія галасавалі за пастаноўку пытання аб маім выключэнні па «незразумелых» прычынах на паседжанне не прыйшла (з 24 адсутнічаў 21). Такое ўражанне, што іх наўмысна не паклікалі… альбо падманулі. Сойм не адбыўся, таму і не было магчымасці прагаласаваць за маё аднаўленне ў партыі.
9 жніўня будзе «тэхнічны» з’езд Партыі БНФ. Чаму «тэхнічны»? На шараговым з’ездзе вельмі шырока прадстаўленыя рэгіянальныя арганізацыі. Напрыклад, на апошнім па часе з’ездзе ад розных абласцей было ад 15 да 35 дэлегатаў, якія абіраліся на розных узроўнях і, адпаведна, прымалі рашэнні. На «тэхнічным» з’ездзе будуць браць удзел па 3 дэлегаты ад кожнай вобласці і горада Мінска. Плюс 52 сябры Сойма, бо яны туды былі абраны мінулым з’ездам. Плюс 3 чалавекі ад рэвізійнай камісіі партыі. Разам — 76 чалавек.
Падкрэсліваю, абіраць з іх будуць толькі 21 дэлегата. Астатнія стануцца дэлегатамі аўтаматычна. Калі з’езд прызначаўся, асноўнай мэтай было вылучэнне кандыдатаў у дэпутаты Палаты прадстаўнікоў. Набліжаюцца выбары, партыя мае зарэгістраваныя структуры, а гэта азначае магчымасць вылучаць сваіх кандыдатаў.
Большасць сябраў Віцебскай, Брэсцкай, Магілёўскай, Гродзенскай, Мінскай абласцей выказаліся за адмену рашэння пра маё выключэнне з партыі. Зразумела, на бліжэйшым з’ездзе пытанне пра аднаўленне будзе абавязкова пастаўленае. Не гледзячы на тое, што з’езд «тэхнічны», ён у любым выпадку будзе больш прадстаўнічым, чым Сойм, які мяне выключаў.
А.Т.: А навошта Міхалевічу гэта патрэбна ўвогуле?
А.М.: Я ўступіў у Партыю БНФ у 1993-м, калі меў 18 год. Акурат у той час партыя стваралася юрыдычна. Напісаў заяву на першым жа з’ездзе і актыўна працаваў у Цнянскай Радзе, што месціцца ў Савецкім раёне Мінска.
Я прыхільнік таго, што палітыка — камандная гульня. Адзіночкі ў ёй маюць значэнне толькі тады, калі яны аб’яднаныя, становіцца партыяй, рухам і г. д. Словам, чымсьці сур’ёзным і вялікім. На маё меркаванне, партыя — найбольш адпаведная форма ўдзелу ў палітыцы, бо мэтай кожнай партыі з’яўляецца прыход да ўлады. Я лічу, што хавацца за грамадскім арганізацыямі, альбо чымсьці яшчэ, няма сэнсу, калі ёсць такая форма, як палітычныя партыі.
Паколькі я выхаваны ў Беларускім Народным Фронце, ён для мяне вельмі важны. Гэта амаль адзіная на сённяшні дзень ідэйная партыя.
А.Т.: Нагадайце, калі ласка, за што вас выключалі?
А.М.: З аднаго боку, за публічную крытыку. Дакладней «за парушэнне палажэння аб партыйнай этыцы і дысцыпліне». Для мяне гэта дзіўна, бо, на маё меркаванне, ўзаемная публічная крытыка — абсалютна натуральная з’ява. Гэта было афіцыйнай прычынай. У той жа самы час Лявон Баршчэўскі распаўсюдзіў заяву да звычайных сяброў партыі, дзе ўжо агучваюцца зусім іншыя прычыны. Сярод іх было і тое, што я актыўна падтрымліваю рух «За свабоду!», і тое, што самаадхіліўся ад фінансавання партыі. Як кажуць палякі: калі невядома пра што гаворка, то гэта пра грошы. Непрыгожа, калі адны прычыны называюцца афіцыйна, а другімі ўсё тлумачыцца.
А.Т.: Як вядома, многія асацыююць Міхалевіча з Мілінкевічам. Мабыць, гэта і было асноўным?
А.М.: Вельмі цяжка сказаць. Думаю, трэба спытацца ў тых людзей, якія непасрэдна прымалі рашэнне аб выключэнні. Але зразумела адно. Мінулы з’езд (на мой погляд, умовы там былі не зусім роўныя), дзе я набраў амаль палову ад галасоў дэлегатаў, сведчыць пра тое, што мае шанцы стаць старшынёй Партыі БНФ былі і ёсць даволі вялікія. Пазбавіцца ад канкурэнта з дапамогай падкантрольнага Сойму значна лягчэй, чым праз з’езд. У мяне не было ніводных выбараў, у якіх бы я ўдзельнічаў як беспартыйны. Я ніколі не выказваўся супраць партыйнасці, бо лічу, калі кандыдат ў дэпутаты — паважаны чалавек з нармальнай біяграфіяй, прыналежнасць да Партыі БНФ аніяк не перашкодзіць таму, каб за яго прагаласавалі людзі. Я абсалютна не веру ў тое, што партыйнасць ёсць перашкодай. Выбаршчыкі будуць галасаваць за моцную асобу. Напрыклад, на мясцовых выбарах 2003 году членства ў Партыі БНФ не перашкодзіла мне набраць больш за 70 адсоткаў галасоў выбаршчыкаў, і стаць дэпутатам раённага савета.
А.Т.: А з чым да выбаршчыкаў Міхалевіч ідзе зараз?
А.М.: Я ніколі не лічыў, што ведаю адказы на ўсе пытанні. Зразумела, у мяне ёсць перадвыбарчая праграма для ўсіх сацыяльных групаў. Індывідуальныя прадпрымальнікам кажу пра неабходнасць адмены дыскрымінацыйнага ўказу, які забараняе мець наёмных супрацоўнікаў. Настаўнікам будзе цікава пачуць аб ненармальнасці сённяшняй рэформы адукацыі і нелагічнае скасаванне курса гісторыі Беларусі. Пра ўсе праблемы, якія існуюць у сістэме сучаснай адукацыі. Неабходна, каб лозунг аб неабходнасці дактароў і настаўнікаў прыраўняць да статуса дзяржаўных служачых, загучаў больш гучна. Абавязкі ў іх амаль аднолькавыя, а правы розныя. Дзяржаўная служачыя раней выходзяць на пенсію, атрымліваюць яе большай, маюць шмат адпаведных даплат і г. д.
Безумоўна, трэба гаварыць і пра больш глабальныя пытанні. Пра тое, што наша краіна па віне Лукашэнкі апынулася абсалютна непадрыхтаванай да «газавага» крызісу. Пра тое, што тыя грошы, якія Беларусь атрымала, дзякуючы высокім цэнам на нафту на сусветных рынках, былі звычайна праедзеныя. Замест таго, каб выкарыстаць іх на падрыхтоўку беларускай эканомікі да выхаду ў самастойнае плаванне.
Я па-ранейшаму падзяляю Праграму Партыі БНФ (не гледзячы на выключэнне). Быў і буду прыхільнікам незалежнасці Беларусі, уступлення ў Еўрапейскі саюз і NATO.
А.Т.: А як гэта ўспрымаюць людзі?
А.М.: Пад час збору подпісаў, людзі найперш падпісваюцца за асобу. Акруга, дзе я буду балатавацца, тая ж самая, што была чатыры гады таму, і многія мяне памятаюць.Сабраць у акрузе, дзе жыве 70 000 чалавек 1000 подпісаў ня мае аніякіх складанасцяў. Іншая справа, што з подпісамі зробяць у выбарчай камісіі.
А.Т.: Патлумачце чаму вы зрабілі стаўку менавіта на Мілінкевіча?
А.М.: Таму што людзі хочуць ведаць персанальную альтэрнатыву Лукашэнку. На сённяшні дзень такой альтэрнатывай у масавай свядомасці ёсць Аляксандр Мілінкевіч. Безумоўна, ён пэўным чынам будзе прысутнічаць ва ўсёй маёй выбарчай кампаніі. Я ўпэўнены, што Мілінкевіч — набытак беларускіх дэмакратычных сілаў.
А.Т.: Мяркую, што гэта, мякка кажучы, спадабаецца далёка не ўсім… Некаторыя напэўна скажуць, што Міхалевіч «переметнулся» у іншы бок?
А.М: Не зусім так, бо я — адзін са стваральнікаў руху «За свабоду!». Сапраўды, шмат каму з апазіцыйных палітыкаў першай велічыні не спадабаецца, што Мілінкевіч стаў больш папулярным за іх. І што на Захадзе яго прымаюць на больш высокім узроўні. На мой погляд, гэта банальная рэўнасць.
А.Т.: Так атрымліваецца, не глядзячы на тое, што рух «За свабоду!» не рэгіструюць, а статус «адзінага кандыдата» ужо даўно страціў…
А.М.: Польская «Салідарнасць» у свой час была таксама незарэгістраванай структурай, але пры тым усе ведалі, што яна ёсць і мае вялікае значэнне. Лідэр «Салідарнасці» (а пазней першы прэзідэнт адноўленай дэмакратычнай Польшчы) Лех Валенса пэўны час быў беспрацоўным — былым рабочым. Але Лех Валенса заставаўся Лехам Валенсам. Тое ж самае можна сказаць і пра Аляксандра Мілінкевіча. Як грамадзяніну Беларусі Аляксандру Мілінкевічу непатрэбная ніякая рэгістрацыя. Галоўнае — яго пазнаюць людзі. На сустрэчы з Мілінкевічам у мікрараёнах Менска прыходзяць сотні чалавек. Я не ведаю іншага апазіцыйнага палітыка, які бы мог сабраць такую колькасць.
А.М.: Зразумела, што бліжэйшыя парламенцкія выбары будуць «выбары без выбару». Навошта яны апазіцыянерам?
А.М.: Перш за ўсё, я прыхільнік адзінства дэмакратычных сілаў. Калі гаворыцца «Мы ідзем на выбары», то мы сапраўды ідзем. І тады мае асабістыя сімпатыі ці антыпатыі да байкоту не маюць вялікага значэння, бо ў апазіцыі павінна быць адзінства. Калі б у 2001 годзе Аб’яднаныя дэмакратычныя сілы вырашылі б байкатаваць прэзідэнцкія выбары, я бы так і зрабіў. Нагадаю, што перад гэтым былі мясцовыя выбары. Шанцы быць абраным былі вялікімі, але мы іх байкатавалі. Абсалютна ўпэўнены: у палітыцы заўжды трэба рабіць так, каб максімальная большасць сапраўдных палітычных сілаў выказалася за пэўнае рашэнне. Таму сёння ў выбарах я і ўдзельнічаю.
Іншая важная для мяне рэч. Калі структура спыняе працаваць, удзельнічаць у рэальным палітычным змаганні, то здольнасці вядзення выбарчай кампаніі, працы з насельніцтвам, знікаюць. Мяне ніхто не пераканае, што пад час байкоту выбараў актывісты будуць мець тую ж самую матывацыю (працаваць з насельніцтвам, разносіць агітацыйныя матэрыялы, хадзіць па кватэрах), што і пад час удзелу ў выбарах. Калі адбываецца байкот, большасць проста не можа быць суперактыўнымі. Мяркую, замест таго, каб працаваць з грамадствам, мы гэта падмяняем працай унутры апазіцыі. Пачынаем ствараць нейкія органы, палітычныя рады, выдаткоўваць шмат часу на ўнутраныя сустрэчы, займацца выпрацоўкай працэдур, стварэннем механізма ўзаемнай працы… І ўсё гэта замест таго, каб проста працаваць з людзьмі. Размаўляць з прадпрымальнікамі, дактарамі, настаўнікамі і г. д. Даць канкрэтны вынік можа толькі канкрэтная праца: ў тым ліку прыход ў незалежныя структуры новых людзей. Сёння нават аб’яднання ўсіх дэмакратычных сілаў будзе недастаткова, каб прыйсці да ўлады. Мы павінны думаць: як зрабіць так, каб прышлі новыя людзі. Яны нас падтрымліваюць, але робяць гэта на кухнях. Толькі заргазаваўшы новых людзей, мы здолеем перамагчы. У кожным выпадку, выбарчая кампанія — адзін з механізмаў, калі мы ідзем да людзей, набываем новых аднадумцаў.
А.Т.: Што на ваш погляд сёння адбываецца ў беларускім грамадстве? Пачнём з таго, што вам бліжэй, з апазіцыі?
А.М.: Апазіцыя не паспявае за зменамі, якія зараз адбываюцца. З кожным днём дабаўляецца людзей, гатовых падтрымаць апазіцыю, але сама апазіцыя не гатова да таго, каб гэтую падтрымку атрымаць. Гэта, напрыклад, было з прадпрымальніцкім акцыямі, калі нам не ўдалося зрабіць так, каб пратэсты выліліся ў рух, а незадавальненне гандляроў на рынках стала асновай іх грамадска-палітычнай дзейнасці. Збольшага апазіцыя не гатовая да нармальных камунікацыяў з людзьмі.
А.Т.: А ўлада? Што робіць яна?
А.М.: Там назіраюцца вельмі цікавыя працэсы змены ўнутраных кланаў. Апошнія прызначэнні сведчаць пра тое, што да руля прыходзяць людзі новай фармацыі. Больш гатовыя да выніковай працы з Захадам. Напрыклад, Уладзімер Макей (ад нядаўняга часу кіраўнік адміністрацыі прэзідэнта) — чалавек, які добра гаворыць на замежных мовах і можа кантактаваць з заходнімі партнёрамі. У той жа самы час назіраецца падрыхтоўка да масавай прыватызацыі, якая адбудзецца вельмі-вельмі хутка. Беларускія гандлёвыя прадстаўнікі за мяжой і дыпламатычныя місіі значна актызаваліся ў пошуку замежных інвестараў. Яны як бы даюць сігнал таго, што хутка ў Беларусі пачнецца масштабная прыватызацыя. І Лукашэнка асабіста, і створаная ім сістэма вельмі хутка змяняюцца. Па-сутнасці, Лукашэнка ўзяў праграму БНФ 1993 года (апроч культурніцкай беларусафікацыі). Гэта не азначае, што праграма выкананая. Але ён гаворыць пра лібералізацыю, спрашчэнне працэдуры рэгістрацыі прадпрыемстваў, прынцып «аднаго акна». Лукашэнка эксплуатуе пытанне незалежнасці. Маўляў, гарантам можа быць толькі ён.
Калі б такія хуткія змены былі бы ў беларускай апазіцыі, шанцы прыхода да ўлады, ў яе былі б значна большымі.
А.Т.: А грамадства? Што думаюць людзі?
А.М.: Мне вельмі цяжка гаварыць пра абстрактны народ на прыкладзе адной з самых лепшых па ўзроўні жыцця выбарчых акруг. Уруча — раён, дзе людзі ў абсалютнай сваёй большасці будавалі кватэры самі. Яны за іх заплацілі грошы. Гэта ў масе сваёй людзі нябедныя, актыўныя. Таму нельга казаць, што мая акруга можа быць узорам, каб зразумець настроі ўсёй Беларусі. Зразумела, калі ад’ехаць ад сталіцы на 100 кіламетраў (асабліва ў сельскую мясцовасць), сітуацыя будзе зусім іншай.
Але ёсць адна абставіна. Беларускі народ даволі прагматычны. Людзі думаюць, што канкрэтныя змены дадуць менавіта ім, што яны будуць мець. І вось тут мы не дапрацоўваем, таму што няма канкрэтыкі. Апазіцыя не тлумачыць людзям якія змены будуць зробленыя. Нават на папярэдніх выбарах, калі праграма АДС называлася «Пяць крокаў да лепшага жыцця», яны не пачулі, што канкрэтна мы хочам зрабіць. Дарэчы, я прыхільнік: калі праграма была нявыкананай, трэба працягваць рэалізацыю.
Так, мы гаворым, што Лукашэнка дрэнны, як і сам аўтарытарызм, але большасць беларусаў успрымае дзяржаўнае кіраванне толькі праз прызму асабістай карысці. Адбываецца нейкі сацыяльны кантракт. Згодна з ім, усе пагаджаюцца з тым што Лукашэнка забірае цалкам палітычную сферу узамен на магчымасць атрымліваць неблагі заробак. Большасць людзей такая сітуацыя задавальняе. І, калі мы пачынаем гаварыць пра дэмакратычныя каштоўнасці, яны нас не жадаюць разумець, таму што каштоўнасці ў іх зусім іншыя. Таму вельмі важна тлумачыць людзям, што кожнае наша рашэнне прынясе кожнаму асабіста. Размаўляць на той мове, якую яны разумеюць.
Ёсць вялікі міф аб тым, што беларусы неадукаваныя, і іх лёгка падмануць. Гэта цалкам не адпавядае рэчаіснасці. Беларусы — вельмі разважлівыя людзі, і надта пільнуюць свой асабісты дабрабыт. Яны не баяцца Лукашэнкі, бо жывуць пры ім ўжо больш як 14 год, нараджаюць дзяцей, будуюць жытло, ездзяць на нядрэнных машынах. Ім ёсць што губляць. Бачна, што яны хочуць памяняць Лукашэнку. Але хочуць прамяняць яго на штосьці канкрэтнае і лепшае.